Miasto Oświęcim (Polska)

Położenie: 50º02'N 19º16'E

Istnienie miasta datuje się co najmniej na XII wiek. Po rozbiorach Polski w 1772 r., miasto zostało przyłączone do monarchii austro-węgierskiej i powróciło w granice państwa polskiego dopiero po II wojnie światowej. W tym czasie, Oświęcim stał się centrum przemysłowym i ważnym węzłem komunikacji kolejowej. Populacja ludności żydowskiej w 1921 r. wynosiła 4950 osób. Przed samym wybuchem II wojny światowej w mieście przebywało ok. 8000 Żydów, ponad połowa całej populacji. Oświęcim został natychmiast zajęty przez okupanta. W październiku 1939 r.  został przyłączony do III rzeszy. 

Ulokowany w pobliżu miasta Oświęcim system obozowy Auschwitz był największym z kompleksów obozów koncentracyjnych  i obozów śmierci wybudowanych przez Niemców na terenach okupowanym podczas II wojny światowej.  W skład kompleksu obozowego wchodziły: Auschwitz I, Auschwitz    II-Birkenau, Auschwitz III-Monowitz (Buna) i ponad 45 podobozów.  Oblicza się,   że w Auschwitz zamordownych zostało pomiędzy 1,1  a 1,6 mln, w większości żydowskich, mężczyzn, kobiet i dzieci, prawie wszyscy zginęli w komorach gazowych obozu Auschwitz II -Birkenau.

Miasto Oświęcim i system obozowy Auschwitz zostały wyzwolone przez armię sowiecką 27 stycznia 1945 r.

Krótkie biografie

Mark Bader

Urodził się w Oświęcimiu w 1927 r. Przeżył getto w Sosnowcu i obozy koncentracyjne: Auschwitz, Fünfteichen, Gross Rosen, Hersbruck i Dachau. Jego relacja została nagrana w 1996 roku w Los Angeles, USA.

Lola Fuchs

Urodziła się w Oświęcimiu w 1928 roku jako  Lola Leah Silbiger. Jej rodzina należała do Chasydów z Bobowej. Przetrwała getto w Będzinie i obozy koncentracyjne we: Wrocławiu, Peterswaldau i Langenbielau. Jej relacja została nagrana w 2001 r. w Ocean, NJ, USA.

Jacob Geldwert

Urodził się w Oświęcimiu w 1921 r. Prztrwał getto w Sosnowcu i obozy koncentracyjne:  Blechhammer, Sackenhoym, Buchenwald, Erfurt, Gross Rosen, and Halberstadt-Zwieberge. Jego relacja zostałą nagrana w 1996 r. w Ithaca, NY, USA.

Mania Kay

Urodziła się w Oświęcimiu w 1920 r. jako Mania Miriam Bodner. Przeżyła getto w Sosnowcu, obóz śmierci Auschwitz II - Birkenau i obozy koncentracyjne: Bobrek, Gleiwitz i Bergen-Belsen. Jej relacja ozstała nagrana w 1995 r. w Kitchener, Ontario, Kanada.

Alex Reifer

Urodził się w Oświęcimiu w 1921 r. Dorastał w środowisku Chasydów z Bobowej.  Po ataku Niemiec na Polskę, jego rodzina uciekła na wschód. Kiedy rodzina prawdopodobnie powróciła do domu, Alex pozostał w sowieckiej strefie okupacyjnej. Władze sowieckie nakazały mu pracę w Sorokino i Woroszilogradzie w głębi ZSRR. Po ataku Niemiec na Związek Sowiecki, Alex został wcielony do armii sowieckiej i był odznaczonym oficerem wywiadu, przeszedł cały front, aż do Berlina. Jego relacja została nagrana w 1996 r. w Sherman Oaks, CA, USA. 

Samuel Silbiger Falsehaber

Urodził się w Oświęcimiu w 1923 r. Przeżył obozy koncentracyjne w: Blechhammer, Berga/Elster, Buchenwald, St. Annaberg, Gross Rosen i Dachau. Został wyzwolony z marszu śmierci w pobliżu Mittenwaldu. Jego relacja została nagrana w 1997 r. w Atlancie, GA, USA.

Ben Sonnenschein

Urodził się w Oświęcimiu w 1925 r. jako Ignatz Spett. Przetrwał getto w Sosnowcu  i obozy koncentracyjne: Blechhammer, Kattowitz, Dyhernfurth i Langenbielau I. Jego relacja została nagrana w 1996 r. w Aventura, FL, USA.

Edward Spett

Urodził się w Oświęcimiu w 1928 r. jako Ignatz Spett. Przeżył getto w Sosnowcu i obozy koncentracyjne: Blechhammer, Sakrau, Ohrdruf, Gräditz, Faulbrück, Gross Rosen, Klettendorf i Buchenwald. Jego relacja została nagrana w 1996 r. w Wyckoff, NJ, USA.

Saba Wainapel

Urodziła się w Oświęcimiu w 1918 r. jako Shprintza Reinhold Wulkan. Przetrwała getta w Krakowie i Radomiu, pracowała dla podziemia syjonistycznego. Potem, przeżyła obozy koncentracyjne Auschwitz i Bliżyn. Jej relacja została nagrana w 1995 r. w South Fallsburgu, NY, USA.

Dodatkowe materiały w języku angielskim:

• http://www.sztetl.org.pl/en/article/oswiecim/5,history/
• http://www.sztetl.org.pl/en/article/oswiecim/11,synagogues-prayer-houses-and-others/
• http://ajcf.org
• http://oshpitzin.pl/the-great-synagogue-in-oswiecim/
• http://en.auschwitz.org/m/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=13&Itemid=13

Słowniczek

Bar Micwa

w judaizmie rytualne wejście w wiek dorosły, czasami określane jako żydowska konfirmacja.

Beis ha Midrasz lub Beit ha Midrasz

Żydowski dom studiów, ulokowany w synagodze, jesziwie lub w innym budynku, często również używany do modlitwy.

Chasydzi z Bobowej

Z miasta Bobowa w Polsce, położonego niedaleko Gorlic pochodzi ród chasydzki założony przez Rabina Solomona ben (syna) Meyera Nathana i wnuka Haima ben Lejbusza Halberstama.

Cheder

Tradycyjna żydowska szkoła podstawowa nauczająca podstaw judaizmu i języka hebrajskiego.

Hahszara

Intensywny kurs rolniczy zorganizowany przez ruch syjonistyczny dla emigrantów do Palestyny, przygotowujący ich do życia w kibucu.

Chasyd

Przedstawiciel ortodoksyjnego judaizmu, który promuje duchowość, utworzony w XVIII wieku jako reakcja na zbyt legalistyczne podejście do judaizmu. Każda dynastia chasydzka, która ma swojego przywódcę duchowego - Rabiego, kieruje się swoimi pryncypiami, ale judaizm chasydzki nie jest jednym ruchem, a raczej składa się z odrębnych grup o pewnych podobieństwach.

Kibuc

Kolektywna społeczność pionierów syjonistów, której tradycyjnym zajęciem było rolnictwo.

Pejsy, Peyot

Loki zapuszczane po bokach obu uszu, noszone przez niektórych chłopców i mężczyzn należących do ortodoksyjnych społeczności żydowskich.

Pesach

Pascha, biblijne święto żydowskie

Rosz Haszana

żydowski Nowy Rok

Rebbe

Rabin lub nauczyciel, w Chasydyzmie lider jednego z ruchów chasydzkich.

Sztibel

Mniej formalne miejsce używane do żydowskich modlitw.

Szul

Słowo w jidysz określające synagogę, podkreślające jej charakter jako miejsca studiów, szkoła.

Jesziwa

Żydowska instytucja edukacyjna skupiająca się na studiowaniu tradycyjnych tekstów religijnych.